Sanat tarihinde ve sanat felsefesinde çok uzun olmayan bir süre, yaklaşık 10 yıl kadar önce sanatın ve soyut düşüncenin homo sapiensi diğer türlerden ayıran özellik olduğunu sanarken İtalya ve İspanya’daki mağaralarda 75.000 yıl öncelerine, neandertallere ait olan bir takım çizimler, el izlerine rastlandı. Önemi sadece bu bulguları ortaya çıkaran arkeologlar için değil, felsefi açıdan sanata olan katkısı, çıkarabilecek yeni sorulara da yol açtı.
Araştırmacılar, erken dönem Neandertal sanat eseri olabilecek bir oyma da dahil olmak üzere, Gorham'ın Mağara Kompleksi olarak adlandırılan mağara sisteminde Neandertaller’in varlığına dair pek çok kanıt keşfettiler. Temmuz 2012'de, Gorham'ın mağaralarından birinin zemininin derin bir şekilde çizilmiş olduğu bulundu. Araştırmacılar, girişinden yaklaşık 1 metre uzakta bir çıkıntının yüzeyine oyulmuş 100 metrekarelik bir dizi çapraz çizgi ortaya çıkardılar.
Yine aynı mağaradan bir başka örnek de araştırmacıların gravür olarak adlandırdığı, böyle denmesinin nedeni gravürün bir alet veya el ile duvara oymalar yapmalarından kaynaklanıyor, tesadüf eseri çıkarılmış işaretler olduklarını düşünenler olsa da benzer deneyin yapılması ve duvardakilerle karşılaştırılmasında parmaklarını kullanarak yaptıklarını ortaya çıkardı ki modern bir insanın bunları parmaklarıyla neandertal kadar yapabilecek güçte olmadığı biliniyordu.
Bir diğer mağaraysa İspanya’daki Ardales Mağarası. Hayvan, insan betimlemeleri ve el izleri gibi 100'den fazla soyutlama sanat eserini saklayan mağarada radyometrik tarihleme ve mağara içindeki kalıntı ve eserlerin analizinin bir kombinasyonu, sitenin ilk sakinlerinin 65.000 yıldan daha uzun bir süre önce muhtemelen neandertaller olduğuna dair kanıt sağlıyor. Modern insanlar daha sonra, yaklaşık 35.000 yıl önce geldiler ve mağarayı, Kalkolitik çağın başlangıcına kadar ara sıra kullandılar.
Mağaradaki en eski kaya sanatı, kırmızı pigmentle oluşturulmuş noktalar, parmak uçları ve el şablonları gibi soyut işaretlerden oluşurken, daha sonraki sanat eserlerinde hayvanlar gibi figüratif resimler tasvir edilmiş.
Buluntuları hâlâ sanat eseri olarak değerlendirmeyenlere göre sanatın amacını, gerçekçiliğini, neyi temsil edeceğini tartışmak gerekir. Eğer ki neandertalin sanatından estetik bir beklentimizin olmayacağını varsayarsak bu eserlerin bir ifade biçimi olarak ele almak en temel sanat amacını oluşturabilir.
İnsanın varlığını diğer insanlara duyurmaya çalışması, işaretlerle göstermesi bir başka amacı taşımakta, bu amaca kanıt olabilecek Cueva de las Manos ya da bilinen adıyla Eller Mağarası sunulabilir. Merry Wiesner-Hanks gibi bazı akademisyenler, el izlerinin insanın hatırlanma veya orada olduklarını kaydetme arzusunun göstergesi olduğunu ileri sürmüşlerdir.
Sonuç:
“İnsanı insan yapan en önemli etkinliklerden biri kuşkusuz ‘anlam verme’dir” der Prof.Dr. Uğur Ekren.
Soyutlamayı öğrenen ve kullanan neandertaller ile bu sözü destekleyebilir miyiz? Sanatlarına bizim gibi anlam yüklerler miydi? Neandertallerle ilgili süsleme için eşyalar kullandıklarını, bizler gibi bilinçli olarak ölülerini gömdüklerini, yas tuttuklarını da bu süreçte öğrendiğimizde aslında düşündüğümüz gibi basit atalardan ibaret olmadığını da öğrendik. Özellikle ölü gömülerinden de yola çıkıldığında, maneviyata önem verdikleri kullandıkları araçlara, gömülerine ve çizimlerine de anlam yüklemiş olmalıydılar.
Unutulmamalıdır ki Gorham ve Ardales Mağaraları neandertallerin sanatsal yetenekleri hakkında net bir sonuca varmak için yeterli değildir. Ancak, bu bulgular Neandertallerin insanlık tarihindeki sanatın evrimine ve gelişimine katkıda bulunmuş olabilecekleri olasılığını göstermektedir. Arkeolojik araştırmaların devam etmesi ve yeni bulguların keşfedilmesi, bu konudaki soruları cevaplandırmaya devam edebilir.
Kaynakça:
José Ramos-Muñoz, The nature and chronology of human occupation at the Galerías Bajas, from Cueva de Ardales, Malaga, Spain.
Ekren, U., Felsefenin Perspektifinden J. S. Bach’ın ve Richard Wagner’in Sanatı.
